Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Dydaktyczna: „Zakończenie niemieckiej okupacji na ziemiach polskich włączonych do III Rzeszy (1945 r.)” – relacja z wydarzenia

Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Dydaktyczna: „Zakończenie niemieckiej okupacji na ziemiach polskich włączonych do III Rzeszy (1945 r.)” – relacja z wydarzenia

 

Wykłady, panele dyskusyjne, warsztaty oraz wernisaż wystawy – dwa dni intensywnych rozmów o historii, pamięci i edukacji, zorganizowanych przez Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.

22 i 23 stycznia 2025 roku Oddział Martyrologii Radogoszcz stał się miejscem wymiany myśli i doświadczeń historyków, edukatorów oraz pasjonatów skomplikowanych dziejów Polski z okresu końca drugiej wojny światowej. Zorganizowana we współpracy z Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku konferencja poświęcona była wydarzeniom pierwszych miesięcy 1945 roku – czasowi dramatycznych zmian politycznych, społecznych i narodowościowych na ziemiach polskich wcielonych do III Rzeszy. W centrum uwagi znalazły się regiony szczególnie dotknięte tą okupacją: Pomorze, Kujawy, Wielkopolska, Śląsk oraz Łódź i jej okolice.

Po uroczystym otwarciu konferencji i przywitaniu prelegentów, gości i uczestników przez Dyrektora Jacka Wawrzynkiewicza, głos zabrali przedstawiciele współorganizatorów. Minister Michał Syska, Zastępca Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, podkreślił wagę podtrzymywania pamięci o ofiarach okupacji i konieczność przekazywania historii kolejnym pokoleniom, zwłaszcza gdy żywych świadków tych wydarzeń jest coraz mniej. Następnie list od Prezydent Miasta Łodzi odczytał p.o. zastępcy dyrektora Wydziału Kultury UMŁ, pan Marcin Derengowski, podkreślając znaczenie odwiedzania miejsc pamięci i przypominania o bolesnych okresach w historii miasta.

Pierwszy wykład, wygłoszony przez dr. Janusza Marszalca z Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, dotyczył strategii przetrwania mieszkańców Pomorza pod niemieckim terrorem w latach 1939-1945 i ich skomplikowanych wyborów tożsamościowych. Kolejnym punktem programu była prezentacja katalogu muzealnego przez Główną inwentaryzatorkę zbiorów MTN Magdalenę Młynarską. Publikacja pt. „Rzeczy ostatnie” powstała we współautorstwie z dr Katarzyną Czekaj-Kotynią i dr Ludwiką Majewską jako efekt ich wspólnej pracy. Uczestnicy mogli nie tylko zapoznać się z unikalnymi artefaktami ocalałymi po likwidacji więzienia na Radogoszczu, ale również zabrać i włączyć publikację do swoich prywatnych księgozbiorów.

Dyskusje panelowe

Panel 1: 1945 – Militarna i polityczna rozgrywka o ziemie polskie wcielone do III Rzeszy Prelegenci omówili sytuację polityczną i militarną Pomorza, Wielkopolski, Śląska i Łodzi w 1945 roku oraz skutki okupacji dla poszczególnych regionów. W dyskusji udział wzięli: prof. Grzegorz Bębnik (IPN Katowice), prof. Witold Jarno (UŁ), dr Tomasz Gliniecki (Muzeum Stutthof). Panel moderowała dr Katarzyna Czekaj-Kotynia, kierowniczka Oddziału Martyrologii Radogoszcz.

Panel 2: Ostatnie zbrodnie – likwidacje placówek niemieckiego terroru na ziemiach polskich u schyłku hitlerowskiej okupacji

Panel poświęcono analizie losów obozów i miejsc kaźni w ostatnich miesiącach okupacji. Szczególnie poruszające były relacje o marszach śmierci, które przedstawili dr Marcin Owsiński (Muzeum Stutthof) i dr Anna Ziółkowska (Dyrektor Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie). O tragicznym losie więźniów na Radogoszczu oraz o opuszczonym przez Niemców obozie dziecięcym na ulicy Przemysłowej w Łodzi opowiedzieli kolejno dr Katarzyna Czekaj-Kotynia i Artur Ossowski (IPN Łódź). Panel moderowała dr Sylwia Wielichowska (Z-ca Dyrektora MTN)

Panel 3: Koniec wielonarodowej Rzeczypospolitej – Polacy, Żydzi, Niemcy w powojennej rzeczywistości

Prelegenci dr Wojciech Grott (Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku), prof. Andrzej Sakson (Instytut Zachodni w Poznaniu) i dr Izabela Terela (Kierowniczka Oddziału Stacja Radegast) przedstawili, jakie problemy i jakie nadzieje były obecne w życiu przedstawicieli tych trzech grup narodowościowych po zakończeniu II wojny światowej. Dyskusję moderował dr Sebastian Adamkiewicz (MTN).

Wernisaż wystawy „Pamięć ruin…”

Wieczorem tego dnia odbyło się również uroczyste otwarcie wystawy „Pamięć ruin…”, utworzonej w klatce schodowej, ocalałym fragmencie budynku dawnego więzienia. Instalacja, wykorzystując obraz, dźwięk i światło, pozwoliła uczestnikom przyjrzeć się trudnej codzienności z życia więźniów. Wydarzenie i emocje pierwszych odbiorców wystawy zostały zarejestrowane przez TVP 3 Łódź.

„Edukacja o wojnie, wojna w edukacji”

Drugi dzień obrad poświęcony był tym, którzy popularyzują historię wśród szerokiego grona odbiorców – edukatorom i nauczycielom. Podczas tego dnia uczestnicy mogli zapoznać się z ofertą edukacyjną wszystkich oddziałów naszego Muzeum oraz omówić z naszymi muzealnikami szczegóły planowanych wizyt i zajęć.

Uczestnicy konferencji mieli okazję wziąć udział w inspirujących warsztatach prowadzonych przez naszych prelegentów: Mateusz Jasika z Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku oraz Magdalenę Zapolską-Downar z łódzkiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Mateusz Jasik zaprezentował, jak, bazując na wydarzeniach historycznych oraz dokonaniach ważnych postaci z okresu II wojny światowej, można prowadzić zajęcia z chemii, matematyki, a nawet pierwszej pomocy. Pokazał nieoczywiste, interdyscyplinarne połączenia, które wzbogacają nauczanie. Z kolei Magdalena Zapolska-Downar omówiła kluczowe elementy skutecznej edukacji historycznej, podkreślając rolę emocji w przyswajaniu wiedzy. Zwróciła uwagę na konieczność odpowiedniego wyważenia treści, by angażować odbiorców, ale jednocześnie nie przytłaczać ich nadmiernym ładunkiem emocjonalnym. Uczestnicy konferencji mogli także wcielić się w rolę swoich uczniów, biorąc udział w grze edukacyjnej „Mój Rówieśnik. Losy obywateli polskich w czasie II wojny światowej”, opartej na pracy ze stanowiskami edukacyjnymi.

Następnie Andrzej Gregorczyk, kustosz w Oddziale Stacja Radegast, wygłosił wykład poświęcony korzyściom i zagrożeniom związanym z wykorzystaniem sztucznej inteligencji oraz technologii VR w nauczaniu o Zagładzie. Zwrócił uwagę na niebezpieczeństwo nadmiernego angażowania się w rolę ofiary oraz etyczne dylematy związane z taką formą edukacji.

Panel dyskusyjny zamykający konferencję poprowadziła Beata Kowska – edukatorka, adiunkt w Oddziale Martyrologii Radogoszcz. Dyskusja dotyczyła wyzwań, jakie stoją przed muzeami w konkurowaniu o uwagę widza z nowoczesnymi technologiami oraz tego, co instytucje kultury mogą zaoferować odbiorcom, by historia pozostała żywa i angażująca. Zwrócono również uwagę na konieczność zapewnienia odbiorcom emocjonalnej równowagi, aby uniknąć zarówno nadmiernej identyfikacji z ofiarami, jak i całkowitej obojętności wobec ich losów.

W ostatniej części panelu, z udziałem publiczności, podjęto debatę nad tym, czy muzea historyczne i miejsca pamięci powinny zajmować się edukacją w zakresie walki z dezinformacją i tzw. fake newsami. Paneliści zgodnie podkreślili, że już teraz takie działania są podejmowane – zarówno poprzez wystawy, jak i szkolenia organizowane przez ich instytucje.

Wychodząc od wydarzeń końca niemieckiej okupacji na ziemiach polskich, które miały kluczowe znaczenie dla kształtowania się dzisiejszego obrazu politycznego, geograficznego i narodowościowego kraju, przeszliśmy do refleksji nad tym, jak uczyć o historii w ogóle. Z pewnością jedną z ważniejszych rezultatów tej konferencji pozostanie pogłębiona refleksja nad tym, w jaki sposób historia może pomóc w radzeniu sobie ze współczesnymi wyzwaniami, takimi jak dezinformacja, brak zaangażowania czy społeczne podziały.

Dziękujemy uczestnikom za aktywny udział, zaangażowanie w dyskusje oraz otwartość na doświadczenia edukacji historycznej.

Serdecznie dziękujemy naszym prelegentom, partnerowi –  Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku oraz współorganizatorom – Urzędowi ds. Osób Represjonowanych i Miastu Łódź – za możliwość goszczenia historyków i edukatorów z całej Polski i zorganizowania wydarzenia naukowego na tak wysokim poziomie.